Davranış psikolojisi, bireylerin tüm davranışları çevre ile etkileşimleri yoluyla edindiğini varsayar. Bu nedenle, davranışçı olarak da bilinen davranış psikologları, eylemlerimizin yasalar, eğitim, sosyoekonomik güçler vb. gibi dış uyaranlarla şekillendiğine inanırlar.
Günümüzde, etki ile liderlik yapma ihtiyacının artması ile (uzaktan yönetim ve iletişimdeki artış, günlük bilgi akışındaki artış, iş önceliklerindeki hızlı değişimler ve odaklanma ihtiyaçları, çoklu görev icrası gereksinimleri, bireylerin anlam arayışı sebebi ile) bilinmesi gerektiğini düşündüğüm en temel davranışsal psikoloji etkileri kısaca özetlemek istedim.
1. Demirleme Etkisi.
Orijinal prensip, kavram veya fiyat bir tür çapa olarak (yanlış olsa bile) kullanılırsa, bir şeyi değerlendirmenin çok daha kolay olduğunu hissedersiniz.
2. Seçim Paradoksu.
Ne kadar çok seçeneğiniz varsa, kararınızdan memnun olma olasılığınız o kadar düşük olur.
3. Dunning-Kruger Etkisi.
Bir görevde düşük yeterliliğe sahip kişilerin yeterliliklerini abarttığı bilişsel bir varsayımıdır.
4. Odaklanma Etkisi.
Bir olayın bir yönüne çok fazla önem verirseniz ve diğer faktörleri fark edemiyorsunuz.
5. Sonuca Sapma.
Bir kararın doğruluğunu, onu elde etmek için yapılan eylemlere göre değil, nihai sonuca göre değerlendirirsiniz.
6. Bulunurluk Gelişlimi
Karmaşık bir süreci açıklayan yeni bir fikir ya da iç görü, çok basitliği ve görünür kavrayışı ile popüler söylemde hızla benimsenir.
7. Batık Maliyet Yanılgısı
Mevcut maliyetler faydalarından ağır bassa da basmasa da, hali hazırda zaman, çaba veya para yatırmışsak, bir çabayı takip etme eğilimimizi açıklar.
8. Kümelenme İllüzyonu.
Rastgele tesadüfleri ilişkilendirme eğilimi vardır. Bu kümeleme gayreti olayların yanlış yorumlanıp yanlış sonuca varılmasına sebep olur.
9. Kuleshov Etkisi.
Aynı aktarımda birbiriyle ilgisiz (ama anlam yaratan) iki görüntü görürseniz, bilinçsizce aralarında bir bağlantı kurarsınız.
10. Spot Işığı Etkisi.
Hatalarınız ve başkalarının onun hakkında ne düşünebileceğini düşünmeye devam etme eğilimi vardır. Aslında hatalarınız sandığınız kadar fark edilmiyor.
11. Pratfall Etkisi.
Son derece yetkin kabul edilen kişilerin, günlük hayatta bir gaf yaptıklarında, yapmayanlara göre daha sevimli olduklarını belirtir.
12. Halo Etkisi
Bir kişi, olay, ortam, kurum veya nesne hakkında sahip olunan olumlu ya da olumsuz bir izlenimin ilgili o öznenin tüm özelliklerine genellenmesi eğilimidir.
13. Hayatta Kalma Önyargısı.
Bir durumu yalnızca başarılı insanların yaklaşımları ile ve durumlarının yalnızca bir tarafını bilerek yargılarsınız.
14. Ulaşılması Zor Etkisi (HTR)
Davranışları, kimlikleri veya karakteristikleri gibi sebeplerle ile damgalama ve ayrımcılığa yol açan özellikleri bulunan ulaşılması veya etkileşime girmesi zor olan insanlarla ilgilenme eğilimine girersiniz.
15. Doğrulama isteği
Teyit gereksinimi de denir. Kişilerin kendi inançlarını, düşüncelerini ve varsayımlarını destekleyen ya da teyit eden bilgileri kayırma, dikkate alma ve öne çıkarma eğilimidir.
16. Çerçeveleme etkisi
İnsanlar, olumlu bir çerçeve sunulduğunda riskten kaçınma eğilimindeyken, olumsuz bir çerçeve sunulduğunda risk ararlar.
17. Sürü psikolojisi
Bir şeye inanan kişi sayısı arttıkça, diğer insanlar da ilginin artma sebebinden bağımsız bir şekilde akıma dahil olur.
Ekip veya topluluk üyeleri ile iletişimde bilinç dışı önyargıların etkisini azaltan veya vermek istediğimiz mesaja dikkat çekmemizi sağlayan davranışsal psikoloji artık sadece toplumları yöneten liderlerin değil (smart mob organizations) da denilen hızlı hareket edebilen çevik ekiplerin yöneticileri tarafından da kullanılması gereken bir araç haline gelmiştir. (smart mob organizatons: koordinasyon ve iletişim yetenekleri dijital iletişim teknolojileri ile güçlendirilmiş ekiplere verilen isimdir)